Po pierwsze cel, po drugie zaangażowanie mieszkańców, po trzecie efektywność – bez tych trzech aspektów trudno mówić o rewitalizacji, czyli wprowadzaniu ożywienia społeczno-gospodarczego w problemowych obszarach miejskich. Właśnie o tym podczas 7. Forum Rozwoju Mazowsza rozmawiali Dorota Chudowska-Rączka Prezes Stowarzyszenia Forum Rewitalizacji, Jacek Grunt-Mejer Koordynator ds. wdrażania przedsięwzięć rewitalizacyjnych w Biurze Polityki Lokalowej i Rewitalizacji Urzędu m.st. Warszawy, Paweł Lisowski Doradca Prezesa i Dyrektor ds. Współpracy z Samorządami Terytorialnymi w Banku Gospodarstwa Krajowego, Piotr Wielgus Współzałożyciel Pracowni Zrównoważonego Rozwoju, Paulina Sikorska Członek Zespołu ds. Rewitalizacji Departament Rozwoju Regionalnego i Funduszy Europejskich Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. Debatę poprowadziła Sylwia Maksim-Wójcicka Koordynator Zespołu ds. Rewitalizacji w Mazowieckiej Jednostce Wdrażania Programów Unijnych.
Rewitalizacją nie jest zwykła odnowa budynków, czy pojedyncze inwestycje w przestrzeni miejskiej. Chodzi o dobre zrozumienie celu działań, jakim jest poprawa jakości życia mieszkańców z obszarów problemowych oraz kompleksowe podejście, bo tylko takie pozwoli na osiągnięcie efektów w dłuższej perspektywie czasowej. O istocie rewitalizacji jako narzędzia rozwoju miast świadczy chociażby wprowadzona w 2015 r. Ustawa o Rewitalizacji, na którą zwróciła uwagę Sylwia Maksim Wójcicka z Mazowieckiej Jednostki Wdrażania Programów Unijnych. Zgodnie z ustawą rewitalizacja jest procesem wyprowadzania z kryzysu obszarów znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji społeczno-gospodarczej. Wymaga to kompleksowych i zintegrowanych działań na rzecz społeczności lokalnej, gospodarki i przestrzeni miejskiej. – Rewitalizacja jest działaniem interdyscyplinarnym. Konieczne jest całościowe spojrzenie i obserwowanie tego, jak poszczególne obszary wzajemnie na siebie oddziałują. Tylko wtedy widać, że zmiany w przestrzeni publicznej mogą generować zmiany na poziomie ekonomicznym. Dobra przestrzeń publiczna ułatwia kontakty społeczne, co powoduje obniżenie przestępczości, czy bezrobocia – powiedział Jacek Grunt-Mejer z Urzędu m.st. Warszawy.
Sposobem na uporządkowanie myślenia o działaniach rewitalizacyjnych jest tworzenie gminnych programów rewitalizacji. Możliwość ubiegania się o unijne dofinansowanie w wybranych konkursach w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2014-2020 lub preferencja w innych warunkowana jest wpisem do wykazu gminnych programów rewitalizacji. Ważne jest jednak, aby punktem wyjścia do tworzenia takiego programu była rzeczywista potrzeba, a nie możliwość pozyskania dofinansowania. – Nie każda gmina musi mieć program rewitalizacji. Dobry program poprzedzony jest dokładną analizą sytuacji, a działania mają charakter kompleksowy i są możliwe do realizacji w partnerstwie. Musimy wiedzieć, co się stanie jeśli nie dostanie unijnego dofinansowania, czy będzie wciąż potrzebny i możliwy do zrealizowania dzięki różnym źródłom finansowania – powiedziała Paulina Sikorska z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego.
Jak więc przygotować dobry program rewitalizacji? Potrzebne jest strategiczne podejście. – Pierwszym elementem jest zebranie danych i ich analiza. Trzeba zmapować miasto, żeby zobaczyć w których jego częściach mamy do czynienia z kryzysem. Następnie dokonuje się diagnozy obszaru zdegradowanego, żeby wyznaczyć w nim obszar rewitalizacji. Dopiero wtedy następuje pogłębiona analiza obszaru rewitalizacji, która obejmuje m.in. wywiady, analizy korzystania z pomocy społecznej. Konieczne jest też włączenie mieszkańców w szukanie rozwiązań obecnej sytuacji. Opracowany program jest szeroko konsultowany, poszukiwani są także partnerzy w jego realizacji. To wszystko wymaga czasu – powiedział Piotr Wielgus z Pracowni Zrównoważonego Rozwoju. Trudno mówić o rewitalizacji bez zaangażowania społeczności lokalnej. Osoby, które mieszkają na danym terenie najlepiej wiedzą, z jakimi problemami borykają się na co dzień. Wymaga to jednak odpowiedniego przygotowania każdej ze stron. – W wielu miastach nie ma kultury współpracy z mieszkańcami. Samorządy dopiero otwierają się na tę współpracę, a do tego potrzebny jest czas na nabranie wzajemnego zaufania – powiedziała Dorota Chudowska-Rączka ze Stowarzyszenia Forum Rewitalizacji.
Po określeniu celu i zakresu działań rewitalizacyjnych niezbędne jest nałożenie na to modelu finansowania – Jako instytucja finansowa oceniamy nie tylko liczby, ale też to, w jakim celu są podejmowane działania i w jakiej perspektywie czasowej uda się osiągnąć zwrot z inwestycji. Konieczne jest spojrzenie na efektywność wydanych pieniędzy i myślenie długookresowe. Uzyskanie środków zewnętrznych należy postrzegać jako pewien etap realizacji programu rewitalizacji, a nie jako cel sam w sobie. Instrumenty zwrotne i partnerstwo publiczno-prywatne są przyszłością tego typu działań, ponieważ wymuszają racjonalność i efektywność – powiedział Paweł Lisowski z Banku Gospodarstwa Krajowego.
Jak fundusze unijne wspierają rewitalizację na Mazowszu?
Na działania rewitalizacyjne mamy zarezerwowane ponad 700 mln zł z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2014-2020. Ponad 250 mln zł zainwestujemy w ożywienie społeczno-gospodarcze obszarów zmarginalizowanych i odnowę tkanki mieszkaniowej w ramach działania 6.2 Rewitalizacja obszarów zmarginalizowanych. Projekty rewitalizacyjne będą możliwe również do realizacji w obszarze poprawy warunków dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, czy też efektywności energetycznej. Tego typu działania będą też preferowane w innych konkursach, dotyczących m.in. aktywizacji społeczno zawodowej. Obecnie trwa konkurs dedykowany zmianie sposobu użytkowania rynków, placów, skwerów, czyli wspólnych przestrzeni miejskich. Jego pula wynosi 49,8 mln zł z UE. O dofinansowanie mogą ubiegać się m.in. samorządy i ich jednostki organizacyjne, organizacje pozarządowe, podmioty działające w obszarze pomocy i integracji społecznej, instytucje kultury, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, instytucje edukacyjne, przedsiębiorstwa (również przedsiębiorstwa społeczne). Więcej informacji na www.funduszedlamazowsza.eu.
